Anonim şirketlerde imtiyazlı pazarlar
Globalleşen dünyada, şirketlerin ortaklık yapılarında, yatırımcıların yer alması diğer bir ifadeyle şirketlerin sermayelerine katkı yapan, büyümelerinde rol oynayan dışarıdan hissedar almaları ile imtiyazlı payların oluşturulmasına sık rastlanıyor.
Türk hukukunda, imtiyaz, 'kar payı', 'tasfiye payı', 'rüçhan' ve 'oy hakkı' gibi haklarda, paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkıdır. 'Üstün hak' olması hiyerarşik bir anlamı ifade etmez, adi paya kıyasla ayrıcalıklı özel haklardan yararlanma anlamını ifade eder. Ayrıca, 'belirli pay gruplarına, özellik ve nitelikleri ile belirli bir grup oluşturan pay sahiplerine ve azınlığa', 'yönetim kurulunda temsil edilme hakkı' verilmesi ile de imtiyaz oluşturabilmekte.
Kanunda öngörülen 'kar payı', 'tasfiye payı', 'rüçhan', 'oy hakkı' ve 'yönetim kurulunda temsil edilme hakkı' gibi imtiyaz haklarının yanı sıra, kanunda açıkça yazılı olanların dışında paylara sağlanabilecek imtiyazlar da olabilir ki, bunlar devredilecek hisselerde ön alım hakkı, birlikte satma hakkı, öncelikli çıkış hakkı, şirket tesislerinden yararlanma hakkı, intifa senedi talep etmede imtiyaz gibidir başka bir yazımda kanunda açıkça yazılı olmayan imtiyazlara yer vereceğim. Bu yazım halka kapalı anonim şirketlerdeki kanunda düzenlenen imtiyazlı paylara ilişkin.
ŞİRKETİN ESAS SÖZLEŞMESİ İLE TANINIR
Esas sözleşmedeki düzenleme şirketin kuruluşundaki esas sözleşmede yer alabilir veya sonradan şirketin hissedarların alacağı bir genel kurul kararı kapsamında esas sözleşme değişikliği ile imtiyaz tanınır.
KAR PAYI
Bildiğimiz üzere, anonim şirketler ekonomik amaçlar için kurulur ki en sade ifadeyle kar elde etmek amacıyla kurulurlar ve faaliyetlerine bu amaçla devam ederler. Anonim şirkette pay sahibinin tek borcu şirkete olan sermaye taahhüdü yerine getirmektir. Her bir pay sahibi, payının şirket sermayesine olan oranına göre de kardan pay alma hakkına sahiptir. Esas sözleşmede aksine bir hüküm yoksa, kar payı, pay sahibinin sermaye payı için şirkete yaptığı ödemelerle orantılı olarak hesap edilir.
Tek borç ilkesi ile oransallık ilkesi beraberinde değerlendirildiğinde kendi için bir denge var diyebiliriz. Bu denge, imtiyaz müessesi ile değiştirilebilir haldedir. Karda imtiyaz modelleri
-Kardan daha yüksek oranda pay alabilmek,
-Kardan öncelikle yararlanmak,
-Kardan birikimli yöntemle yararlanabilmek,
-Kardan tekrar katılımlı olarak yararlanabilmek
Bunların dışında farklı bir modelle kâr payı imtiyazı oluşturulmasının önünde engel yoktur, ancak her halükarda Türk Ticaret Kanunu ve halka açık şirket olması halinde Sermaye Piyasası mevzuatında yer alan emredici hükümlere dikkat edilmelidir. Bu noktada yazımda halka açık şirketlerin paylarına imtiyaz tanınmasını ele almadığımı, yazının halka kapalı anonim şirketler özelinde olduğunu yeniden belirtmek isterim.
TASFİYE
Anonim şirketlerde Türk Ticaret Kanunu'nda sayılan sürenin sona ermesi, işletme konusunun gerçekleşmesi veya gerçekleşmesinin imkânsız hale gelmesi veya şirketin sona erme sebeplerinden birinin gerçekleşmesi halinde şirketler genelde tasfiye sürecine girer. Tasfiye payı, şirketin borçlarını ödenmesi ve ortaklara şirkete koydukları sermaye bedellerinin iadesinden sonra arta kalan tutardan her bir hissedara dağıtılacak tutarı ifade eder.
Eğer şirketin esas sözleşmesinde herhangi bir hissedara tasfiye payında imtiyaz hakkı verildiği veya tasfiye payının dağıtımına ilişkin farklı bir husus düzenlenmemişse, Türk Ticaret Kanunu'un 543. maddesi uyarınca her pay sahibi, sadece ödediği sermaye oranında tasfiye payına hak kazanır. Tasfiye payında imtiyaz ile imtiyaz hakkı verilen pay sahibine, şirketin tasfiyesinde diğer hissedarlardan önce ve/veya diğer hissedarlara oranla daha fazla tasfiye pay alma hakkı sağlanabilir.
RÜÇHAN HAKKI
Anonim şirketlerde her pay sahibi, yeni çıkarılan payları, mevcut paylarının sermayeye oranına göre alma hakkına (rüçhan hakkına) sahiptir. Yeni pay alma hakkında imtiyazlı paylar, adi paylara göre yeni pay alma hakkının kullanılmasında üstünlük sağlar. Türk Ticaret Kanunu'nun 461. maddesinin ikinci fıkrasına göre yeni pay alma hakkı ancak haklı sebeplerin bulunduğu hallerde sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Yeni pay alma hakkının kaldırılmasında veya sınırlandırılmasında haklı neden oluşturulabilecek hallere örnekler; halka arz, şirketin bir kısım fabrika veya işletmelerinin devredilmesi, kapatılması, iştiraklerin devralınması olabilir.
OY KONUSU
Türk Ticaret Kanunu'na göre eşit itibari değerdeki paylara farklı oy hakkı tanınması suretiyle oy hakkında imtiyaz yaratılır. Örneğin, anonim şirketin esas sözleşmesinde düzenleme ile A Grubu Paylar A Grubu Pay Sahibine üç oy hakkı tanıyorken, B Grubu Paylar B Grubu Pay Sahibine iki oy, C Grubu Paylar ise adi pay statüsünde olabilir.
Bir paya en çok on beş oy hakkı tanınabilir. Bu düzenleme ile oy hakkında imtiyazlı payların kötüye kullanılmasının önüne geçilmesi hedeflenmiştir. Bu sınırlama, kurumlaşmanın gerektirdiği veya haklı bir sebebin ispatlandığı durumlarda uygulanmıyor. Ancak kurumlaşma gereği ve haklı nedenler kavramının ne olduğu uygulamada tartışma konusu. Ayrıca, belirtmek isterim ki, anonim şirketin esas sözleşme değişikliği, ibra ve sorumluluk davası açılmasına ilişkin genel kurul kararlarında oy hakkında imtiyazlar kullanılamaz. Altın paylar, görünüş olarak oy hakkında imtiyazlı paylar ile büyük oranda benzerlik göstermekte, ancak aynı değil. Payların pay sahiplerine genel kurulda alınan kararlara karşı veto hakkı sağlaması "altın paylar" olarak nitelendirilmekte. Veto hakkına sahip pay sahiplerinin muhalefeti halinde kararın alınması mümkün olmuyor.
YÖNETİM KURULUNA ADAY GÖSTERME
Yönetim kuruluna aday gösterme imtiyazı, uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir imtiyaz türüdür. Şirket esas sözleşmesinde örneğin A Grubu paylar ve A Grubu pay sahipleri, B Grubu paylar ve B Grubu pay sahipleri, C Grubu paylar ve C Grubu pay sahipleri ayrımı yapılarak, altı kişilik bir yönetim kurulunda dört yönetim kurulu üyesi A Grubu pay sahiplerinin, bir yönetim kurulu üyesi B Grubu pay sahiplerinin, bir yönetim kurulu üyesi C Grubu pay sahiplerinin aday gösterdiği yönetim kurulu üyelerinden seçilir düzenlemesi getirilebilir. Listelenen belirli nitelikteki yönetim kurulu kararları (bütçe onayı, iş planı, imza sirküleri tadili vs) B Grubu pay sahibinin ve C Grubu pay sahibinin aday göstermesi ile seçilen yönetim kurulu üyelerinin olumlu oyu olmaksızın alınamaz.
