Ekonomiye kanat açmak

İpek Alpkökin Olgunsoy / INBUSINESS

İyi bir yönetici olmak çokça bilgi ve tecrübe ister. Ancak iyi bir lider olmak için kalplerde de yer edinmek gerekir. Her ikisini aynı anda elde etmek ise çok da sık rastlanan bir durum değil. Lakin Türk Hava Yolları Yönetim Kurulu ve İcra Komitesi Başkanı Prof. Dr. Ahmet Bolat ile biraz vakit geçirince insan, "mümkünmüş" diyor. Kurumun Yeşilköy'deki genel merkezinde meyve ağaçlarıyla bezeli bahçesini gezerken Ahmet Bolat ile THY çalışanlarının birbirine duyduğu içten sevgi ve saygı; THY'nin global başarısını da açıklıyor. Zira bahçede geçirdiğimiz yaklaşık 20 dakika boyunca Ahmet Bolat kaç çalışan ile selfie çektirdi ve sohbet etti, sayamadık. Ama şunu rahatlıkla söyleyebiliriz tüm fotoğraflar çok güzeldi. Çünkü ziyaretimizin başında dünya haritası karşısında çok yakında uçmaya başlayacakları noktaları anlatırken Bolat'ın gözlerindeki heyecan ve ışık tüm ekibe sirayet etmişti. Bu arada yeri gelmişken THY'nin yakında uçuş ağına çok sayıda rotayı da ekleyeceğini de not delim.

Aslında Ahmet Bolat'ın bir buçuk yıldır dümeninde oturduğu THY yolculuğu, 17 yıl öncesine dayanıyor. 2003'den bu yana toplam gelirini 10 kattan fazla artıran ve ülke ekonomisine sadece 2022 yılında 50 milyar dolardan fazla katkı sağlayan THY'nin bugünlere gelmesinde Bolat'ın son derece kilit bir rolü var. Zira 2005 yılında THY'de Yatırım Yönetimi Başkanlığı görevine başlayan Bolat, 2012-2022 yılları arasında THY Genel Müdür (Yatırım ve Teknoloji) Yardımcılığı yaptı. Görev süresi boyunca THY'nin stratejik büyüme planını yönetti ve şirketin filosuna yaklaşık 550 uçağın temini sürecinde görev alan ekibe başkanlık etti. Uluslararası İlişkiler ve İttifaklar'dan da sorumlu olan Bolat, devlet ilişkilerini ve havayolu ortakları ile ticari anlaşmaları yönetti, ortaklık ve uçuş ağı gelişimini sağladı.

Ezcümle THY'nin bugün uçuş ağındaki 129 ülke 339 kent ve 344 nokta ile dünya genelinde en geniş dördüncü uçuş ağına sahip olmasında Bolat'ın vizyonun ve emeklerinin çok büyük bir payı var. Ve aynı isim şimdi 90'ıncı yılını kutlayan THY'nin 100'üncü yıl vizyonuna yön veriyor. Türkiye'nin tartışmasız gurur kaynağı olan THY, bugün filo büyüklüğüne göre dünyada 9'uncu sırada. 2018'den bu yana tam altı yıldır, 'Beş Yıldızlı Global Hava Yolu' seçilen, APEX tarafından dünyada sadece sekiz hava yoluna verilen 'World Class' ödülünün sahibi olan ve bu başarısını bu sene de yineleyen THY'nin gelecek 10 yıllık hedefleri çoktan belli. "2023 yılı Nisan ayında uluslararası yolcu trafiğimiz 2019'a göre yüzde 127 oranında arttı. Hedefimiz 2033'e kadar 171 milyon yolcuya hizmet vermek" diyen Bolat'ın hedefinde 100. yılda 800 uçaklık bir filo ve 400 uçuş noktası ile THY'yi global havacılık sektörünün zirvesine taşımak var.

-Dilerseniz keyifli bir konuyla başlayalım. THY, Brand Finance'in en güçlü küresel markalar araştırmasında 23 basamak birden atladı ve 8. sırada yer aldı. Bu başarıyı neye bağlıyorsunuz, hangi faktörler etkili oldu bu sıçramada?

Uluslarararası lider marka değerlendirme kuruluşu tarafından küreselde en güçlü hava yolu markaları arasında 2022 yılına kıyasla markamızı 23 basamak birden yukarıya taşıyarak sekizinci sırada yer almamız bizim için büyük bir mutluluk. Bu performans marka algısından, müşteri memnuniyetine, pazarlama faaliyetinden, yolcu trafiği gelir veya diğer ilgili pazar göstergelerini içeren pazar payına kadar birçok kriter göz önünde bulundurularak değerlendiriliyor. Bizim de başarımızda sayabileceğimiz pek çok kriter var. Ama hepsinin altında Türk Hava Yolları ekibinin özverili çalışması yatıyor. Ekibimizin özverisiyle bu başarıya imza attığımızı söyleyebiliriz. 2023 yılı şubat ayında 400. uçağımızı filomuza kattık. 90 yıllık serüvenimizde adım adım genişleyen operasyonlarımızla 1 milyarıncı yolcumuzu nisan ayında ağırladık.

-Göz bebeği bir marka olarak 100'üncü yıla nasıl hazırlanıyorsunuz?

Türkiye turizm, coğrafi avantajı ve kalifiye iş gücü ile havacılık sektörü için çok uygun bir ülke. Biz de bu potansiyeli en iyi şekilde kullanarak kendimizi pazarda stratejik olarak en iyi şekilde konumlandırdık. 2023-2033 yıllarında senelik ortalama yüzde 7,4 büyüyerek dünya dış hat AKK'da ikinci olmayı ve 345'i dış hat olmak üzere 400 noktaya uçarak 171 milyon yolcuya hizmet vermeyi hedefliyoruz. Mevcut noktalarda derinleşirken, yeni pazarlarda da büyüyeceğiz. Yaptığımız analizlerde büyüme potansiyeli olan pazarlara yönelik detaylı stratejiler belirledik. Asya'da ikinci bir bank ile git-gel seferler ile verimlilik artırma stratejisi üzerinde çalışmalar yaptık. Bunun dışında Hindistan, Çin, Vietnam, ABD gibi pazarlarda iş birlikleri ile konumumuzu daha da güçlendirme hedefine sahibiz. Kuzey ve Güney Amerika, Uzak Asya, Avustralya gibi ultra uzun hatlar odak pazarlarımızı oluşturuyor. Afrika'da direkt sefer oranını ve müşteri memnuniyetini artıracak geniş gövde ile seferlere ağırlık vereceğiz.

-THY Grubu'nun iştiraklerinde hedefleriniz nedir? Örneğin, AnadoluJet için nasıl bir strateji yürütüyorsunuz?

Türk Hava Yolları olarak birçok alanda faaliyet gösteren iştiraklerimiz ile genç ve dinamik bir aileyiz. Havacılık ekosisteminde ana markamız ve 16 iştirakimiz ile 80 binden fazla çalışanı istihdam ediyoruz. Bu markalarımızdan biri de AnadoluJet. 2020'de AnadoluJet ülke sınırları dışına açıldı ve farklı pazarları hedef edinmeye başladı. AnadoluJet markamızı Sabiha Gökçen üzerine yoğunlaştırdık. Önümüzdeki 10 senede 200 uçaklık bir filo hedefi belirledik. Bunu yaparken aynı zamanda şirketin filosunu da gençleştireceğiz. Markamız 2024'te yüzde 65 ve 2028'de yüzde 98 oranında yeni nesil uçaklardan oluşan bir filoya sahip olacak. Uçak başına ortalama koltuk sayısını 2019'a kıyasla 2033 yılına kadar yüzde 14 artıracağız ve kapasitesinin yüzde 75'ini dış hatlara sunacağız.

-Yolcu taşımacılığı dışında bir diğer ana iş kolunuz da kargo taşımacılığı. Bu alanda ne gibi yenilikler olacak?

IATA verilerine göre nisan ayı itibarıyla uluslararası kargo trafiğinde (CTK) kargo hava yolları arasında, dünyada altıncı iken Avrupa'da ikinci sıradayız. 2022 yılını 3,7 milyar dolarlık kargo geliri ile taçlandırdık. 2033'de kuracağımız ekosistem ile bunu 9,6 milyara çıkartacağız. Yalnızca kargo uçaklarıyla hizmet verdiğimiz 104 noktayı dünyanın dört bir yanına genişletmeye devam edeceğiz ve 150'ye noktaya ulaşacağız. 2023 için 1,6+ milyon ton olan kargo taşıma hedefimizi 2033'te 3,9 milyon ton ile zirveye taşıyacağız. Katma değeri daha fazla olan özel kargo oranımız 2022'de yüzde 36'ydı, bu oran 2033'te yüzde 55'e çıkacak. Aynı zamanda B2B iş modelimizi kuracağımız lojistik ekosistemi ile genişleteceğiz. Altyapı ve teknolojik açıdan dünyadaki en iyi kargo tesislerinden birine sahibiz. Hub'ımız yıllık 2,2 milyon ton kargo elleçleme kapasitesine sahip. Mevcut hedeflerimiz doğrultusunda bu kapasiteyi de yaklaşık iki katına çıkartacağız. 2028'e geldiğimizde yaptığımız yatırımların sonucu olarak pazar payında ve hizmet kalitesinde dünyada ilk üçte olmayı amaçlıyoruz.

-Yatırım hedefleriniz nedir?

Analizlerimiz sonucu ulaşmamız gereken konum için 813 uçağa çıkmayı planlıyoruz. İstihdam artışıyla çalışan sayımızı 150 bine çıkaracağız. Gelirimizdeki Ar-Ge harcamalarının payını kademeli olarak artırarak 2033'te yüzde 1'e ulaştıracağız ve dijitalleşmede hava yolları arasında üç yıl içinde ilk üçte yer alacağız. Müşteri deneyimine ve markaya yönelik yatırımlar da yapacağız. Kabin içi dönüşüm, yurt dışı lounge, yolcu odaklı iyileştirmeler için beş yıllık bir süreçte 1,2 milyar dolarlık bir yatırım planımız var. Aynı zamanda pazarlama ve iletişim faaliyetleri için yıllık 215 milyon dolar ve dijitalleşme için de beş yıllık bir sürede 600 milyon dolarlık bir yatırım planı yaptık. Business Class yatırımlarımıza ağırlık vereceğiz. Bu kapsamda yaklaşık 30 bin adet business ve economy koltuğunu yenileyeceğiz. Yolumuza sadece bir hava yolu olarak değil, küresel bir hava yolu grubu olarak devam etmek istiyoruz.

-THY'nin finansal performansına ilişkin değerlendirmenizi alabilir miyiz?

2022 sonuçlarına baktığımızda tarihi yüksek gelir ve kar rakamımızı kaydettik. Mayıs ayında ise 2023'ün ilk çeyrek finansal sonuçlarını açıkladık. Türk Hava Yolları tarihinin en yüksek ilk çeyrek gelirinin yanında pandemi döneminden itibaren üst üste yedinci kez net kar kaydettik. İlk çeyrekte küresel enflasyon baskılarının getirmiş olduğu maliyet artışına rağmen 2019'un ilk çeyreğinin iki katına ulaşarak 770 milyon dolar EBİTDAR elde ettik. Avrupa Hava Seyrüsefer Güvenliği Örgütü (Euro- control)'nün verilerine göre son üç yıldır Avrupa'nın en fazla uçan network taşıyıcısıydık, bu yılın ilk çeyreğinde de sıramızı koruduk. Bu dönemde 2019'un yüzde 21 üzerinde kapasiteyle 2019 yılının ilk çeyreğinde taşıdığımız yolcu sayısını aşarak 17 milyon yolcu taşıdık.

Pandemi döneminde uygulanan kısıtlamalardan dolayı uçuşlarımızda ciddi kesintiler oldu. Bu sebepten net borcumuz 2020'nin tarihi yüksek seviyelere gelmişti. Yılın ilk çeyreğinde 2020'deki borç seviyesini 5,7 milyar dolar azalttık. Özetle son üç yılı borcu azaltıp, karı artırarak alnımızın akıyla tamamladık.

-Şu anda kaç noktaya uçuyorsunuz?

Uçuş ağımızdaki 129 ülke, 339 şehir ve 344 nokta ile dünya genelinde en geniş 4. uçuş ağına sahibiz. Uçuş ağımıza kattığımız yeni ülke ve noktalarla dünyanın en çok ülkesine ve en çok dış hat noktasına uçan hava yolu olmaya devam ediyoruz. Filomuz bugün 419 uçaktan oluşuyor. Dünya genelinde filo büyüklüğüne göre dokuzuncu sıradayız. Yıl sonunda 435 uçağa ulaşmayı planlıyoruz. Büyüme planlarımıza göre 2028'de 600'üncü 2031'de 700'üncü uçağımızı teslim aldıktan sonra 2033'de 800 uçağı aşmış bir filoya ulaşmayı amaçlıyoruz. Buna yönelik önemli bir adımın da eşiğindeyiz. Yaklaşık 600 uçaklık bir uçak alımı anlaşmasını nihayete erdirmek üzereyiz.

-Sektördeki rekabette THY'nin yeri nerede?

Sektör geneli 2019'un gerisinde gerçekleşirken biz sektörün ilerisinde bir performans sergiliyoruz. Buna göre 2023 Nisan ayında uluslararası yolcu trafiğimiz (RPK) 2019'a göre yüzde 127 oranında artarken dış hatta sunduğumuz koltuk-km (ASK) ise yüzde 129 oranında yükseldi. Yolcu sayısı bakımından nisan ayında iç hatlarda 2019 seviyesine ulaştık. Dış hatlarda ise yüzde 120'sine ulaştık ve toplamda 6,5 milyon yolcu taşıdık. Operasyonlarımızı gerçekleştirdiğimiz İstanbul Havalimanı, mart ayı itibarıyla ağırladığı yolcu sayısını 2019'un üzerinde tamamlayan Avrupa'daki en yoğun iki havalimanından biri olmasıyla rekabetimize güç katan anahtar belirleyicilerden biri olduğu tartışmasız.

-THY Türkiye'nin en global markası. Peki siz ne zaman 'tamam, THY global bir marka oldu' dediniz?

Kanatlarımızı küresel anlamda açarken iletişim kampanyalarımız kapsamında kültür, sanat ve spor dünyasının en ünlüleri ile iş birlikleri geliştirdik. Birçok alandaki sponsorluklarımız, iş birliklerimiz ve yürüttüğümüz kampanyalar ile markamız Avrupa'dan Asya'ya geniş bir coğrafyada tanınmamızı sağladı. Ürün ve hizmetlerimizi 2009'da marka yüzümüz Kevin Costner ile yaptığımız "Feel like a Star" kampanyası ile küresel çapta gözler önüne serdik. 2016'da Avrupa Futbol Şampiyonası UEFA EURO 2016'nın Resmi Hava Yolu Ortağı olmuştuk. 2022'de UEFA ile yeni ve ses getiren bir iş birliğine daha imza attık. 2022-2023 sezonu final maçı İstanbul'da gerçekleşen UEFA Şampiyonlar Ligi'ne sponsor olan dünyadaki ilk hava yolu markası olduk. 200 ülkede yaklaşık 700 milyon kişiye ulaşan turnuva ile bir kez daha havacılık tarihine geçtik. UEFA Şampiyonlar Ligi ve Turkish Airlines Euroleague iş birliklerimiz 2023/24 sezonunda da devam edecek. Morgan Freeman'dan sonra global veya bölgesel marka yüzleri için de görüşmelerimiz hala devam ediyor.

-İGA'nın büyümenize katkısını sormazsak olmaz...

Son yıllarda hem ülkemizin hem de dünya havacılığının geleceğini şekillendirecek en önemli projelerden biri kuşkusuz İstanbul Havalimanı oldu. Bu meydanın hizmete girmesiyle birlikte Türkiye, kuzey-güney ve doğu-batı aksları arasındaki en önemli transit merkezi konumuna geldi. İstanbul Havalimanı'nın bizim için taşıdığı anlam çok büyük. Operasyonlarımızın çok büyük kısmını buradan yönetiyoruz. Özellikle üçüncü pist hizmete girmesiyle İstanbul Havalimanı'nın pozitif etkisini hissetmeye başladık. Kapasite ve slot baskısının kalkmasıyla gerek biz gerekse diğer havayolları mevcut ve yeni pazarlarda büyümeyi sağlıklı bir şekilde yürütebiliyor. Atatürk Havalimanı'nda en yoğun dönemde yaptığımız saatlik sefer sayısı 72 idi. İstanbul Havalimanı'nda bu rakam 110-120 bandında seyretmekte. Uçak bekletme oranlarımızdaki düşüş hem mali tasarruf sağlarken hem de kusursuz operasyonlar için önemli bir avantaj haline geldi.

Peki, uçuş ağına hangi noktalar eklenecek?

Ağımıza yeni noktalar eklemeye devam ederek Polonya'da Krakow, İtalya'da Palermo noktalarını açtık. Yıl bitmeden ABD'de Detroit hattını da açmayı planlıyoruz. Ayrıca Japonya'da Osaka'ya yeniden uçuş başlatacağız. İç hatlarda ise havalimanı yapım süreçleri tamamlandığında Çukurova, Yozgat ve Bayburt-Gümüşhane uçuşlarımızı başlatacağız. Önümüzdeki süreçte ise hem batıda hem de doğuda genişlemeye devam edeceğiz. ABD'de yeni açacağımız hatların yanında mevcutta uçtuğumuz hatlarda frekans artışları yaparken Uzak Doğu noktalarında ise gün ortası git-gel olan ikinci bankın oluşturulmasıyla utilizasyonu, bağlantı sayısını ve çeşitliliği artırmayı hedefliyoruz. Ultra uzun menzilli hatlar olan Güney Amerika bölgesinde ilave noktalarda ve uçmadığımız tek kıta olan Avustralya'ya da uçuş yapmayı planlıyoruz. Bu gelişmelerle birlikte 2033 yılına kadar her yıl ortalama 5 yeni dış hat noktası açarak 400 destinasyona ulaşmayı hedefliyoruz.

-Türkiye ekonomisinin THY'nin büyümesindeki rolü nasıl?

Son 10 yılda gelirlerimizi 10 kat artırarak ülkemizin en değerli markası ve en büyük ihracatçısı haline geldik. Sadece 2022'de Türk ekonomisine 50 milyar dolardan fazla katkı sağladık. Yurtdışında gerçekleştirilen satışlarla ihracata katkıda bulunuyoruz. Türk Hava Yolları, 2022'de ürettiği 18 milyar doların üzerinde gelir ve 15 milyar dolar hizmet ihracatıyla ülkemizin başarısına katkı sağladı. Ayrıca net 6 milyar dolar döviz girişi gerçekleştirdi.

2022 yılında dünya hizmet ihracatı yüzde 15 büyümeyle yaklaşık 7 trilyon dolar olarak gerçekleşti. Hizmet ihracatı, 2012 yılından bu yana iki katından fazla artarak 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 47 büyüdü. Turizm ve taşımacılık sektörleri, toplam hizmet ihracatının yüzde 86,3'ünü oluşturdu. Özellikle yolcu ve yük taşımacılığı ile turizm alanında havalimanlarımız, il- gili kurumlar ve THY'nin liderliğiyle ülkemiz bir merkez haline geldi.

-Türkiye'deki farklı lokasyonları tanıtmak için yürüttüğünüz özel çalışmalardan bahseder misiniz?

Yolcu taşımanın yanı sıra ülkemizi tanıtmak için de çaba sarf ediyoruz. Örneğin, Amerika kıtasında faaliyetler gerçekleştiriyoruz. Geçtiğimiz yıl kıtadan 4 milyondan fazla yolcu taşıdık ve sadece ABD'den 1 milyon kişi doğrudan ülkemize geldi. Hedefimiz, 2023 yılında bu rakamı 2 milyona çıkarmak. Amacımız, dünyanın dört bir yanından getirdiğimiz yabancı turistleri Anadolu'ya taşımak. Bunun için İstanbul'a gelen yabancı misafirlere ülkenin farklı bir şehrini görmeleri ve bu lokasyonda hareketlilik sağlamaları için ücretsiz iç hat bileti teklif etmeye yönelik çalışmalar yapıyoruz.

-Türkiye'nin global havacılık sektörü içindeki genel durumu ve iç rekabet konusunda neler anlatabilirsiniz?

Ülkemizde havacılık, doğrudan veya dolaylı bir şekilde 1 milyon iş imkânı sağlayan bir sektör. Dünyadaki sayılı sivil havacılık merkezlerinden biri haline geldik. Türkiye geçtiğimiz yılı, uluslararası yolcu pazarında globalde yedinci olarak tamamladı. Geçen yıl 143 milyon ve 2023'ün ilk 4 ayında ise 41,7 milyon yolcu taşındı. Taşınan dış hat yolcunun yüzde 40'ından fazlasının İGA'dan taşındığını söyleyebiliriz. İGA 2020, 2021 ve 2022 yıllarında Avrupa'da en çok yolcu misafir eden havalimanı oldu. İGA'da bizim payımız ise yüzde 80'in üstünde. Dış hat kapasite de dünyada üçüncü sıraya; Avrupa'da günlük ortalama uçuş sayılarına baktığımızda ise bayrak taşıyıcı hava yolları arasında Avrupa'da ilk sıraya yerleştik. Türkiye de taşınan iç ve dış hat yolcunun yarısından fazlasını biz taşıyoruz. İç hatlardaki pazar payımız ise yüzde 65 seviyelerinde.

-Seçimi geride bırakarak önünde beş yıllık bir istikrar süreci olan Türkiye ekonomisine ilişkin öngörülerinizi paylaşabilir misiniz?

20 yıl önce 240 milyar dolar seviyesinde olan yıllık gayri safi yurt içi hasılamız bugün 900 milyarın üzerine çıktı. Dünya ekonomisinin ortalamada yüzde 3,6 büyüdüğü bu dönemde, Türkiye ekonomisi yüzde 5,5 oranında büyüme gerçekleştirdi. Önümüzdeki beş yıllık siyasi istikrar döneminde daha da iyi seviyelerine geleceğine dair hiçbir şüphemiz yok. Ülkemiz ekonomisi açısından bir diğer kritik husus da cari denge konusu. 20 yıl içinde geldiğimiz noktada yıllık 35 milyar dolardan 254 milyar dolara yükselen bir mal ihracatı, yine yıllık 14 milyar dolardan 90 milyara yükselen bir hizmet geliri söz konusu. Önümüzdeki dönemde yatırım-istihdam-üretim-ihracat zincirlerinin verimli çalışması ile birlikte hem mal hem de hizmet ihracatında yakalanan ivmenin artarak devam etmesini bekliyoruz. Ülkemizin dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasına girme hedefinin de gerçekleşeceğine dair inancımız tam.