Topraksız yatırımın gücü

İç pazarı besleyen ve ihracat kasasını dolduran seralar, artık küçük çiftçilerin değil holdinglerin de gözünü çevirdiği yatırım alanlarından biri oldu. Alarko'dan Doğanlar Holding'e, Mesa Holding'den Forte Yazılım'a kadar pek çok şirket son üç yılda yaptığı sera yatırımlarıyla dikkati çekti.Ardı ardına açılan bu seralar yüksek teknolojinin ve yeni nesil tekniklerin uygulandığı bir tarım üssü olarak çalışıyor. Bu alana yatırım yapan şirketler, iddialı yıllık üretim rakamlarıyla yurt dışı pazarlarda daha çok söz sahibi olmak istiyor.

AVRUPA'DA İKİNCİYİZ

Ekilebilir alanlardaki azalma, gıda talebine olan artış, modern tarım uygulamalarına artan ilgi, iklim değişikliğinin tarımsal üretimdeki negatif etkileri yüzünden artık seralar, tarımın ve gıdanın en önemli alternatif üretim merkezi. Yıl boyunca ekim imkanı sunan, kullanılan teknolojiler sayesinde mahsullere uygun sıcaklık ve nem oranını sağlayan, daha az su kullanımıyla verimli ürünler elde edilen, öngörülebilen hasatlar gerçekleştirilen seralar, ticari yetiştiriciler dışında artık hem hükümetlerin hem de yatırımcıların en önemli gündemi durumunda. Küresel sera pazarının değeri de bu ilgiye paralel bir artış gösteriyor. 2023 yılında 27.652,1 milyon ABD doları olan pazarın, 2030 yılında 53,51 milyar ABD dolarına ulaşması bekleniyor. Türkiye'de ise sera imalat ve konstrüksiyon sektörü yıllık 500 milyon dolar pazar büyüklüğüne ulaşmış durumda. Örtü altı varlığı açısından da güçlü bir ülke konumuna gelen Türkiye dünyada dördüncü sırada yer alırken Avrupa'nın ise İspanya'dan sonra ikinci büyük ülkesi konumunda. Öyle ki Türkiye 2002'de 540 bin dekar olan örtü altı üretim alanlarını 2024'te yüzde 44'lik bir artış ile 776 bin dekar alana ulaştırdı. Bu alanın 509 bin dekarı ise sera alanı olarak yer alıyor. Muş hariç 80 ilde yapılan örtü altı tarım üretiminde Antalya, Mersin, Adana, Muğla, Burdur, İzmir, Aydın ve Hatay illeri toplam örtü altı varlığımızın yaklaşık yüzde 91'ini oluşturuyor.

SERA İMALATINDA DA GÜÇLÜYÜZ

Bu sera alanları içerisinde yüzde 91 sebze, yüzde 8 meyve yüzde 1'inde ise süs bitkileri yetiştiriliyor. Sebze üretiminde 4,2 milyon ton üretim ile domates ilk sırada, 1,1 milyon ton ile biber ikinci sırada yer almakta olup bu ürünleri hıyar ve karpuz takip ediyor. Meyvelerde ise 722 bin ton üretim ile muz ilk sırada yer alırken devamında çilek, nektarin, üzüm, erik, kayısı, maviyemiş, dut ve avokado geliyor. Geleneksel seralarda üretilen ürünlerin yüzde 85'i iç piyasada yer alıyor. Genel olarak bakıldığında ise örtü altı işletmelerin yüzde 81'i yüksek sistem (cam ve plastik sera, yüksek tünel), yüzde 19'u alçak tünellerden oluşmaktadır. Son yıllarda 600 metre rakımın üzerinde bulunan bölgelerde yayla seracılık faaliyetleri ve dikey seralar yaygınlaşmaya başladı. Ancak Türkiye'nin en önemli sera kasını ise modern seralar oluşturuyor. Yaklaşık 22 bin dekar modern sera alanını her yıl ortalama 1.500 dekar büyüterek ilerleyen Türkiye'de, modern serada üretilen ürünlerin yüzde 90 ihraç ediliyor. Modern seralar bu haliyle iç pazarı beslerken bir diğer yandan da ihracat kasasını dolduran stratejik bir üretim merkezi. Teknolojik seralar ise Türkiye'nin yavaşça acele ettiği bir alan. Sadece 15.000 dekar civarında olan teknolojik seraların yüzde 90'ında domates üretimi yapılıyor.

Türk seracılığı bunların yanında sera yapımı ve imalatıyla da güçlenmeye başladı. Özellikle Avrupa'daki enerji krizi, organize tarım bölgelerinin açılmasıyla beraber sera imalatı da artmaya başladı. Yurt dışında yıllık 5000 dönüm sera üretilirken Türkiye'de ise yıllık 15 bin sera üretimi yapılıyor. Öyle ki tarlaya kıyasla 5 kata kadar fazla ürün elde edilmesinin yanında 10 kat fazla gelir getirisiyle sera yapmak, ev almaktan daha karlı bir yatırım.

SICAK YATIRIMLAR

Seracılık son dönemde pek çok büyük grup ve şirketin yeni yatırım alanı haline geldi. Tarıma son iki yılda 300 milyon dolar yatırım yapan Alarko Tarım Grubu, 2024 sonu itibarıyla 1200 dekarı aşan örtü altı işletme büyüklüğü ile Türkiye'nin en büyük modern sera yatırımcısı konumunda bulunuyor. 2024 yılında Kazakistan'da hayata geçirdiği sera ile yıllık 51 bin yon yaş meyve ve sebze üretim kapasitesine sahip sera kuran Grup, Kazakistan'da 2028 itibarıyla 5 bin dönüm modern sera alanına ulaşma hedefinde. Mayıs ayında Türkiye'nin en büyük modern serasını açan Grup, bu serayla 180 dekar net kapalı alanıyla Türkiye'nin ve Avrupa'nın en büyük jeotermal kaynakla ısıtılan tarım tesislerinden biri durumunda. Alarko Tarım Grubu, son olarak 80 milyon Euro yatırımıyla Eskişehir'de 850 dekarlık alanda jeotermal enerjiye dayalı teknolojik sera yatırımını hayata geçirmeye hazırlanıyor. Alarko Şirketler Topluluğu İcra Kurulu Başkanı Ümit N. Yıldız, Türkiye'de toplam 5000 dekar örtü altı işletme kapasitesine ulaşmayı hedeflediklerini söylüyor.

ORGANİK DOMATES ÜRETECEK

Tokat ve Balıkesir'de jeotermal enerjiyle ısıtılan teknolojik seraları olan Yediyol Holding, Agrotermal markası ile Konya'nın Tuzlukçu ilçesindeki 1 milyon metrekarelik jeotermal ısıtmalı topraksız tarım modelinin uygulandığı teknolojik sera yatırımının ilk etabı Nisan 2025'te faaliyete geçti. 50 bin metrekarelik alanda başlayan üretim ile en az su ile en yüksek verimliliği hedefleyen Holding, 12 ay kesintisiz üretim yapmayı ve hem iç hem de dış pazarda ürün tedarik etmeyi amaçlıyor. Tarım atıklarından yenilebilir enerji ve organik gübre üretimi yapan ARF Bio, geçtiğimiz aylarda toplamda 13 milyon dolarlık mikroalg ve sera yatırımı yapacaklarını duyurdu. Şirket, 50 bin metrekare kapalı alandaki cam serada, biyogaz santralinde açığa çıkan ısıyı kullanarak ihracata yönelik organik domates üretimiyle yıllık 3 bin ton ürün elde etmeyi hedefliyor.

İsra Holding, Nisan sonunda Ağrı'ya 294 milyon dolarlık enerji ve tarım yatırımı gerçekleştirdi. Yatırım, 5 yıl içinde jeotermal elektrik santrali ve karbondioksit gaz üretimi tesisi yapımı dışında cam sera yapılmasını da içeriyor. Holding, 1000 dönümlük cam sera için 127 milyon dolar ayırdı. Mesa Holding de Mesa Farmtech ile Afyonkarahisar Sandıklı'da 40 bin metrekare büyüklüğünde yaklaşık 5 milyon dolar ile sera yatırımı yaptı. Mesa Holding'in hedefi, yılda 2.200 yon Sironzo cinsi domates üreterek 2 milyon dolar ciro bekliyor. Holding'in gözü yurtdışı pazarlarında.

EKSTREM KOŞULLARA DAYANIKLI

Türkiye, jeotermal enerji bakımından dünyanın en büyük potansiyeline sahip ülkelerin başında geliyor. Bu enerji kaynağını seralar ile buluşturarak jeotermal ısıtmalı seralar kurmaya başlayan Türkiye'de yaklaşık 11 bin dönüm sera ile toplamda 27 ilde jeotermal enerji ile ısıtılan sera bulunuyor. Bu iller arasında birinci sırada Afyonkarahisar yer alırken onu Manisa, İzmir ve Aydın illeri takip ediyor. Jeotermal kaynakların kullanımı ile sera içinde ısıtma ve soğutma yapılabiliyor, ürünün ihtiyaç duyduğu iklim şartları oluşturulabiliyor. Jeotermal kaynaklar ile sebze ve meyve kurutma işlemi de yapılabiliyor. Isı pompası teknolojileri sayesinde ise yalnızca ısıtma değil soğutma da sağlanarak yüzde yüz kapalı sera sistemlerinin kullanılmasına da olanak veriyor. Bu sayede hastalık riski ve tarım ilacı kullanımı da azalarak verimli ürünlerin yetiştirilmesi sağlanıyor. Indigo Group Yönetim Kurulu Başkanı Ömer Tosun, değişen iklim şartlarına ve eskiye oranla çok daha sık karşılaştığımız sel, don ve fırtına gibi ekstrem iklim olayları yüzünden ülkemizde gıda güvenliğinin sağlanması anlamında jeotermal seralar son derece etkili bir başlık olarak dikkat çektiğini söylüyor. Ayrıca Tosun'a göre ekstrem iklim koşullarından hiçbir şekilde etkilenmeyen jeotermal seralar sürdürülebilir tarım üretimi için son derece önem taşıyor. Tosun, ''Jeotermal sera yatırımlarında önümüzdeki 10 yıl içinde ciddi bir artış bekleniyor. Tahminlerimize göre, bu alanın 25.000 ila 30.000 dönüm seviyelerine ulaşması muhtemel'' diyor. Tosun, Indigo Grup olarak 5 yıl içinde hayata geçirilmek üzere 100 dönüm bir jeotermal sera planlama çalışmalarının devam ettiğini bilgisini paylaşıyor.

DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜ TETİKLEYEN AKTÖR

Kamu kurumları ve savunma sanayii için çözümler üreten ve son dönemde tarım alanındaki yüksek teknolojili yatırımlarıyla öne çıkan Forte Teknoloji, özellikle çilek üretimi odağında dikkat çeken seralar kurdu. Tarımda teknolojinin yeterince kullanılmadığını fark ederek bu alana yatırım yapma kararı aldığını söyleyen Forte Teknoloji Genel Müdürü Hasan Cengiz Bayrak, 2024'te Adana'da kurdukları 55 dönümlük bir topraksız tarım serasının 8 ayda 900 bin fideye ve 450 ton çilek üretim ulaştığını söylüyor. Su kullanımını 8'de 1 oranında azaltan sistemleriyle hem çevreye duyarlı hem de verimli bir üretim süreci yürüttüklerine değinen Bayrak, 2025 hedefinin bu serada tam kapasite ile 500 ton üretime ulaşmak olduğunu belirtiyor. Bayrak, ''Aynı zamanda 500 dönümlük yeni bir sera yatırımı için arazi arayışımız da devam ediyor'' diyor. Tarım 4.0 vizyonuyla yola çıktıklarına dikkat çeken Bayrak, "Geleneksel yöntemlerle üretim yapan çiftçilerin yanında yer alacak; teknoloji odaklı, sürdürülebilir bir üretim modeli geliştirmeyi hedefledik. Bu alanda sadece üretim yapmak değil, sektörde dijital dönüşümü tetikleyen bir aktör olmayı amaçlıyoruz. Seralarımızda yapay zeka destekli analiz araçlarından yüksek çözünürlüklü kameralarla entegre dronelara, gelişmiş sensör sistemlerine kadar birçok yenilikçi teknoloji kullanıyoruz. Bu sayede çileklerin gelişim süreçlerini anlık olarak izliyoruz, su ve enerji verimliliğini en üst seviyeye çıkarıyoruz. Ayrıca olası hastalık risklerini önceden tespit ederek hızlı müdahaleler yapabiliyoruz" ifadelerini kullanıyor. Seralarında sürdürülebilirlik ve enerji verimliliği sağlayan sistemler için atılım yapan Forte, doğrudan güneş veya rüzgar gibi kaynakları henüz aktif olarak kullanmasa da, çevre dostu ve doğaya duyarlı tarım uygulamalarını benimsiyor. Bayrak, teknolojik sera kurulumunu şöyle özetliyor: ''Öncelikle doğru lokasyon seçimi büyük önem taşıyor. İdeal arazi yapısı, iklim koşulları ve su kaynakları detaylı bir şekilde analiz ediliyor. Foraberry serasını kurarken, bu kriterlerin yanı sıra 55 dönümlük tek parça bir arazi bulmak bizim için büyük avantaj sağladı. Şu anda Atasera projemiz için 500 dönümlük tek parça bir arazi arayışımız devam ediyor. Bu proje ile amacımız, teknoloji ve tarımı daha geniş ölçeklere taşıyarak Tarım 4.0 vizyonumuzu hayata geçirmek."

Örtü altı üretimin yüzde 50'si Antalya ilinde, yüzde 19'u Mersin'de, yüzde 9'u Adana'da, yüzde 6'sı Muğla, yüzde 3'ü Burdur ilinde gerçekleşiyor.

TEKNOLOJİK SERA KURULUMU

İklim kontrolü, otomasyon ve veri analitiği ile desteklemesiyle ön plana çıkan teknolojik seralar da; sıcaklık, nem, ışık ve Co2 seviyeleri parametreler sürekli izlenebiliyor ve yapay zeka sayesinde bu oranlar optimum düzeyde tutulabiliyor. Daha az kaynakla daha fazla üretim yapılmasını mümkün kılan yüksek teknolojili sera kurulumu için en önemli ilk adım doğru yeri seçmekle başlıyor. Özellikle bol güneş ışığı alan bir yer seçimi, ürünlerin verimliliğini artırmayı sağlıyor. Ayrıca seranın kurulduğu yer dışında iklim, rüzgar durumu ve potansiyel çevresel risklerde yüksek teknolojili bir sera kurarken dikkate alınması gereken kriterler arasında. Sera yerini belirledikten sonra maliyet ve ışık geçirgenliği özelliklerine göre tünelli, camlı, plastik örtülü sera tiplerinden birini seçmek gerekiyor. Bir teknolojik serada en olmazsa olmaz özellik ise iklim kontrol sistemleri. Ürünler için uygun bir büyüme ortamı sağlayan iklim kontrol sistemleri dışında ortamın sıcaklığını sabit tutacak fanlar, ısıtma ve soğutma seçeneklerini de yüksek teknolojili bir seranın gözdesi. Nem seviyelerini korumaya yardımcı araçlarında bulunduğu seralarda böylelikle bitkilerin hastalanması önlenebiliyor. Bunların ardından sulama sistemlerini entegre ederek ve uygun aydınlatma sistemlerini seçerek yüksek teknolojili bir sera için gerekli olan tüm adımları tamamlanmış oluyorsunuz.

Örtü altında sebze üretimi 8 milyon ton, meyve üretimi yaklaşık 1 milyon ton olmak üzere toplam 9 milyon ton üretim yapılmaktadır.