Mamdani’nin Başarısı Ne Anlama Geliyor?

New York'ta kendini demokratik sosyalist olarak tanımlayan Zohran Mamdani, "fiyatları düşük tutmaya odaklanan, kar elde etmeyen belediyeye ait marketler ağı" kurulmasını da içeren ekonomik bir platformla şehrin yaklaşan belediye başkanlığı seçimleri için Demokrat Parti adaylığını resmen güvence altına aldı.

Mamdani'nin vaatleri sadece marketlerle sınırlı değil… Şehirde kiraların dondurulması, ucuz konutlar inşa edilmesi, ev sahiplerine ev bakımıyla ilgili yeni standartlar ve yaptırımlar getirilmesi, ücretsiz otobüs hizmeti, ücretsiz kreş, kurumlar vergisini yüzde 11.5'e çıkarmak, yıllık geliri 1 milyon doların üzerinde olan en zengin yüzde 1'e yüzde 2'lik servet vergisi getirmek… Bunların tamamı Mamdani'nin New York'un belediye başkanı olduğu takdirde hayata geçirmeyi planladığı projeler.

Ve elbette ABD'de ortalık karıştı. Bu öneriler ve vaatler, Başkan Donald Trump'ın New York Eyalet Meclisi'nin bu karizmatik üyesini "Su Katılmamış Komünist Deli" olarak nitelemesine yol açtı. Ancak seçim sonucunu radikal sol için bir atılım olarak gören tek parti Cumhuriyetçi Parti değil. Demokrat Parti'nin sadık destekçisi ve eski Hazine Bakanı Larry Summers da lafını esirgemiyor. Summers bir X mesajında Mamdani'nin ekonomik politikalarını "Troçkist" olarak tarif etti.

Mamdani gerçekten benzerine sık rastlanmayacak kadar sıra dışı bir politikacı. Benimsediği demokratik sosyalist yönelimin yanı sıra Hindistan ve Uganda'ya uzanan etnik kökeniyle, dini inancıyla sıra dışı... Müslüman olmanın yanı sıra İsrail'e yönelik sert eleştirileri ve Filistin'e kararlı desteğiyle tanınıyor. Halkla, özellikle de genç seçmenle çok güçlü bağları var; kimsenin beklemediği, hesaba katmadığı seçmen topluluklarını mobilize etmeyi başarıyor. Ancak Mamdani'yi bütün bu kimlik unsurlarının ötesinde asıl sıra dışı kılan şey, belediye başkanı seçildiği takdirde uygulayacağını söylediği somut politikalar ve bunun hatırı sayılır New Yorklu'nun desteğini alması.

Mamdani'nin vaat ettiklerinin yapılabilir olup olmadığını, kendisinin bunları hayata geçirip geçiremeyeceğini ve hayata geçirse bile başarı elde edip edemeyeceğini değerlendirmeden önce bu önerilerin gerçekten detaylı ve derinlikli bir şekilde gözden geçirilmesi gerekiyor. Çünkü Mamdani'nin politikaları, New York halkının, en azından şehirdeki demokrat seçmenin hatırı sayılır bir bölümünün ciddi desteğini aldı; muhtemelen insanların temel dertlerini, kaygılarını ve bunların nasıl halledilebileceğine dair bir takım çözüm önerilerini ortaya koyduğu için. Bu da ABD'nin onlarca yıldır kanayan, Trump iktidarı ve MAGA'nın bilerek ve bilhassa derinleştirdiği hatta sorun olarak görmeyi bile reddettiği yaralarının alt üst edici bir politik ivmelenmeyi tetikleyebilecek kadar vahim hale geldiğini ortaya koydu.

Bu, sadece New York'ta değil, ABD'nin dört bir yanında derin etkilere yol açabilecek; ülkenin tamamında, belki de dünya genelinde, politik, ekonomik, toplumsal kurumları ve süreçleri ciddi açmazlarla karşı karşıya bırakabilecek kritik bir gelişme. Mamdani'nin başarısı, salt bu açıdan bile dikkatle incelenmeyi gerektiren ve sadece ekonomiye ya da politikaya indirgenemeyecek bir 'toplumsal olgu'.

Mamdani Neler Yapacak?

Mamdani'ye önseçim zaferini getiren politika gündeminin ana başlıklarını konut, güvenlik, geçim, çocuk ve eğitim, çevre, sağlık, işçi hakları ve vergi olarak özetlemek mümkün. Bunları incelediğimizde Mamdani'nin New York'a gemiyi sarsmadan yapılacak ince ayarlar ve düzeltmeler değil, geminin rotasını ve o rotadaki ilerleme tarzını değiştirecek radikal ve kapsamlı bir toplumsal dönüşüm vaat ettiğini görüyoruz. İşte başlık başlık Mamdani'nin vaatleri:

Mamdani'ye önseçim zaferini getiren politika gündeminin ana başlıklarını konut, güvenlik, geçim, çocuk ve eğitim, çevre, sağlık, işçi hakları ve vergi olarak özetlemek mümkün.

KONUT

New York halkının çoğunluğu kiracı ve bunların iki milyondan fazlası kirası sabitlenmiş apartmanlarda yaşıyor. Bu evler çalışan sınıfın ekonomik güvenliğinin temel taşı. Ancak son dönemde sabitlenmiş apartmanlardaki kiralar yüzde 9 artırıldı ve daha da artırılması planlanıyor. Tüm sabitlenmiş konutlarda kiraları derhal donduracağını söyleyen Mamdani, şehrin ihtiyaç duyduğu konutları inşa etmek ve kiraları düşürmek için de mevcut tüm kaynakları kullanmayı planlıyor.

Şehrin çok sayıda uygun fiyatlı konuta ihtiyacı olduğunu söyleyen Mamdani, onlarca yıldır özel konutların geliştirilmesini teşvik etmek için neredeyse tamamen imar yönetmeliğini değiştirmeye bel bağlanmasından şikayetçi. Bu uygulama yeterince konut üretemediği gibi inşa edilen konutlar da bunlara en çok ihtiyacı olan çalışan sınıfların erişemeyeceği kadar pahalı oluyor. Mamdani, belediye başkanı olduğu takdirde, kamu fonlarını kullanarak New York'ta kalıcı olarak uygun fiyatlı, sendikalı işçiler tarafından inşa edilmiş, sabit kiralı konut üretimini üç katına çıkaracak ve önümüzdeki 10 yıl içinde 200 bin yeni konut inşa edecek. Yeni bir imar planı New York için uygun fiyatlılık, eşitlik ve büyümeyi esas alan yeni bir imar planı da hazırlamayı hedefleyen Mamdani, bu planın New York'un ırk ayrımcılığına dayalı imar mirasıyla mücadele etmesine imkan tanıyacağını söylüyor. Ayrıca bu sayede toplu taşıma merkezlerinin yakınında yoğunluk artırılacak, otopark yapma zorunluluğu ortadan kalkacak ve şehir kendi geleceğini proaktif bir şekilde planlayabilecek. New York'ta geçen kış kiracıların onda biri yeterince ısınamadığını; dörtte biri evinde fare veya sıçan olduğunu bildirdi. Şehirde yarım milyon insan gayet kalitesiz konutlarda yaşıyor. Mamdani, bu sorunların ortadan kaldırılması ve herkesin güvenli ve sağlıklı konutlarda yaşaması için Belediye Başkanlığı Kiracıları Koruma Ofisi'ni elden geçirecek. Kiracılar, konut denetimlerini planlayabilecek ve takip edebilecek. Ev sahibi onarım yapmayı reddederse bunu belediye yapacak ve faturayı ev sahibine gönderecek. En uç durumlarda, ev sahibi kiracılarını sürekli ihmal ettiğinde, belediye devreye girecek ve bu konutların kontrolünü üstlenecek.

New York'ta ev sahiplerinin yüzde 25'i gelirlerinin yarısından fazlasını konuta harcıyor; bu yükü en yoğun hissedenler de şehrin göçmen toplulukları, siyah ve Latin mahalleleri. Meclis üyesi olmadan önce ipotek önleme konut danışmanı olarak görev yapan Mamdani'ye göre, şehrin emlak vergisi sistemi kentsel dönüşümden geçirilen mahallelerde daha zengin ev sahiplerini kayırıyor; vergi alacakları satış sistemi ailelerin evlerini kaybetmesine yol açıyor; tapu hırsızlığı tüm toplulukları yerinden ediyor. Mamdani belediye başkanı olarak bunu düzeltmek için yeni bir Tapu Hırsızlığı Önleme Ofisi kuracak. Emlak vergisi sistemini değiştirerek şehrin en zengin mahallelerinin yapacağı ödemeleri artıracak. Ve vergi alacakları satışını, yani hacizleri sonlandıracak.

GEÇİM

Gıda fiyatlarının kontrolden çıkmasından ötürü New York'ta halkın yüzde 90'ı market fiyatlarının gelirlerinden daha hızlı arttığını söylüyor. Mamdani, belediyeye ait bir market ağı kurmayı planlıyor; bu marketlerin amacı kar elde etmek değil, fiyatları düşük tutmak olacak. Bu marketler kira veya emlak vergisi ödemeyecek; genel giderlerinde bu sayede elde edilecek tasarruflar alışveriş yapanlara aktarılacak. Bu marketler toptan fiyatlarla alım satım yapacak, depolama ve dağıtımı merkezileştirecek. New York şehri halihazırda özel market işletmecilerini vergi indirimleri ve muafiyetleriyle desteklemek için milyonlarca dolar harcıyor; Mamdani ise kamu kaynaklarını "kamusal bir seçeneğe" yönlendirmek niyetinde.

New York'ta beş hatta ki otobüsleri ücretsiz hale getiren pilot uygulamanın öncüleri arasında yer alan Mamdani, belediye başkanı olduğunda tüm otobüs seferlerinde ücreti kalıcı olarak ortadan kaldıracak ve öncelikli şeritler inşa ederek otobüs seferlerini hızlandıracak. Hızlı ve ücretsiz otobüsler, otobüsleri yalnızca erişilebilir kılmakla kalmayacak, yolcuların ve sürücülerin güvenliğini de artıracak.

Belediye, yanıltıcı reklamlarla ve fırsatçı sözleşmelerle mücadele edecek; tüm gizli harçlar yasaklanacak. Ücretleri baskılayan ve işverenlerin çalışanlarını sömürmesine imkan tanıyan rekabet etmeme maddeleri yasaklanacak. Vergi gelirlerinin şirketlere aktarıldığı gizli şirket yardımları sona erdirilecek. Ve kamu hizmetleri şirketlerinin istediği gibi fiyat artıramaması için belediye bunlara karşı açılacak davaları bizzat finanse edecek.

VERGİ

Mamdani, belediyeye ait marketler, evrensel çocuk bakımı ve diğer önerileriyle yaşam maliyetini düşürmeyi amaçlarken bütün bunların finansmanını da New York'taki kurumlar vergisi oranını New Jersey'deki gibi yüzde 11.5'e çıkararak desteklemeyi planlıyor. Bu artış, belediyeye 5 milyar dolar ek gelir getirecek. Ayrıca New York'taki en zengin yüzde 1'lik kesime, yani yıllık geliri 1 milyon doların üzerinde olanlara yıllık yüzde 2'lik sabit bir vergi getirecek. Ayrıca yapılacak satın alma reformuyla ihalesiz sözleşmelere son verilecek, daha fazla vergi denetçisi işe alınacak ve yolsuzluk yapan ev sahiplerinden tahsil edilecek para cezalarıyla ek 1 milyar dolar gelir yaratılacak.

GÜVENLİK

Tüm şehir halkının güvenliği için şiddeti gerçekleşmeden önce önlemek amacıyla Toplum Güvenliği Departmanı adını taşıyan yeni bir kurum oluşturmayı planlayan Mamdani'nin projesine göre, belediye şehir genelinde kurulacak ruh sağlığı programlarına ve kriz müdahalesine yatırım yapacak. 100 metro istasyonuna özel yardım görevlileri konuşlandırılacak; boş ticari birimlerde tıbbi hizmet verilecek; New York halkına yolculuklarında yardımcı olacak ulaşım elçileri artırılacak; silahlı şiddeti önleme programları genişletilerek bunlara ayrılan fon yüzde 800 artırılacak.

ÇOCUK VE EĞİTİM

New York'ta çalışan aileler için en büyük maliyet kiradan sonra çocuk bakımı. Bu durum onları şehirden uzaklaştırıyor: Altı yaşından küçük çocuğu olan New Yorklular, diğerlerinin iki katı oranında şehri terk ediyor. Mamdani, 6 haftadan 5 yaşa kadar tüm çocukların bakımını ücretsiz hale getirecek ve tüm ailelere yüksek kaliteli programlar sağlayacak. Şu anda dörtte biri yoksulluk içinde yaşayan çocuk bakımı çalışanlarının ücretlerini devlet okulu öğretmenleriyle eşit seviyeye getirecek ve erken çocukluk gelişimini destekleyecek.

New York'ta her yıl 125 bin bebek dünyaya geliyor ancak yaşam maliyeti krizi yeni ailelerin bebek bakımında giderek daha fazla zorlanmasına yol açıyor. Mamdani yönetimi, yeni ebeveynlere ve vasilere bebek bezi, ıslak mendil, emzirme pedi, doğum sonrası ped, kundak ve kitap gibi ürünler de dahil olmak üzere temel ihtiyaç malzemelerini ve kaynakları ücretsiz olarak sağlayacak.

Mamdani, kamu okullarının "tam finansmanı"nı savunuyor; buna kaynakların eşit dağıtılması, güçlü okul sonrası programlar oluşturulması, ruh sağlığı danışmanları ve hemşireler görevlendirilmesi, uyumlu ve etkili sınıf büyüklüklerinin sağlanması, entegre öğrenci toplulukları ve araçsız "okul sokakları" yaratılması da dahil. Ayrıca evsiz öğrencilere yeni destekler verilecek. Okul sistemi üzerindeki belediye başkanlığı kontrolünü sona erdirmek isteyen Mamdani bunun yerine ebeveynlerin, öğrencilerin, eğitimcilerin ve yöneticilerin ortak yönettiği bir okul sistemi yaratmayı amaçlıyor. Mamdani'nin bir diğer hedefi de New York Şehir Üniversitesi'ni ayağa kaldırmak.

KOBİ DESTEĞİ

Mamdani, New York'taki tüm firmaların yüzde 90'ından fazlasını oluşturan, özel sektörde çalışanların neredeyse yarısını istihdam eden küçük işletmeleri, işletme kurmayı ve işletmeyi daha hızlı, daha kolay ve daha ucuz hale getirerek desteklemeyi planlıyor. Bu çerçevede küçük işletmelerin cezaları yarı yarıya azaltılacak, izin süreçleri hızlandırılacak ve çevrimiçi başvuruları kolaylaştırılacak ve küçük işletme desteği için fonlama yüzde 500 artırılacak. Mamdani'nin bütün bu saydıklarımızın yanı sıra sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, LGBTQIA+ haklarının korunması, çevrenin güçlendirilmesi, kütüphanelerin desteklenmesi ve geliştirilmesi, New York'u Trump'tan korumak gibi başlıkları içeren politika önerileri, daha şimdiden 'parayı nereden bulacak ki?' sorusunu merkez alan bir tartışmaya indirgenmiş durumda. Bu yanlış ya da haksız bir soru değil elbette ama sadece para nerede diye sormak, Mamdani'nin New York halkından aldığı desteğin ve elde ettiği politik başarının nedenlerini, bu gelişmenin ileride yaratabileceği aynı ya da karşıt yöndeki dinamikleri anlamayı mümkün kılacak bir perspektif sunmuyor maalesef. Mamdani'nin önerdiklerine benzer politikalar geçmişte uygulandı; başarılı olduğu ya da büyük sorunlara yol açtığı süreçleri sayabilirsiniz. Ama Mamdani'nin şu ana kadar elde ettiği başarının işaret ettiği asıl mesele galiba çok daha basit: Mamdani'nin New York gibi bir şehirde böylesi bir teveccüh görmesi, sadece New York'ta yaşayanlara ya da ABD vatandaşlarına değil, hepimize hayatlarımızın, en temel ihtiyaçlarımızı karşılamanın bile ne kadar zor, maliyetli ve tehlikeli hale geldiğini hatırlatıyor.

İŞÇİ HAKLARI

Hedef asgari ücretin 2030'da 30 dolara yükseltilmesi Mamdani, sendika üyesi ve sendika üyesi olmayan işçilerin işyerindeki haklarını bilmesini ve kullanabilmesini sağlamak için işçi hareketiyle yakın ilişki içinde çalışacak. İşçilerin haksız veya misilleme niteliğinde işten çıkarılma korkusu olmadan örgütlenmesini kolaylaştıracak Güvenli İşler Yasası için mücadele edecek. Kamu sektörü çalışanları da dahil olmak üzere tüm işçilerin toplu pazarlık yapma ve güçlü sözleşmeler için mücadele etme hakkına kavuşmasını sağlayacak.

Mamdani, asgari ücretin 2030'a kadar saat başına 30 dolara yükseltilmesini savunuyor. Bunun için çıkarılacak yeni yasa sayesinde, asgari ücretin yaşam maliyetine ve üretkenlik artışlarına göre otomatik olarak artırılması planlanıyor.

Ayrıca Mamdani özellikle uygulama tabanlı teslimat şirketleri için lisans gereksinimlerini güçlendirerek bu şirketlerin çalışanlarını, yani kuryeleri desteklemeyi amaçlıyor.