Çin'in hayalleri Türkiye'den geçiyor

Mustafa Orhun Çetin / INBUSINESS Şubat 2025

Büyüme fırsatlarının ve küresel ekonomiye daha fazla entegre olmanın peşinde koşan Çin'in yurt dışı yatırımları son yıllarda rekor seviyede. Tarife önlemlerini ve ticari kısıtlamaları yasal çerçeveler dahilinde aşmayı seçen Çinli şirketler özellikle gelişmekte olan pazarlarda yatırıma odaklandı. Çin'in yurt dışı yatırımlarında Türkiye'nin aldığı pay henüz düşük. Ama BYD'nin 1 milyar dolarlık yatırım anlaşması bu durumun değişeceğinin habercisi. BYD'nin ardından pek çok Çinli şirketin Türkiye'ye yeni yatırım yapacağını duyurması önümüzdeki döneme ilişkin beklentileri artırıyor.

Coğrafi olarak hak iddia ettiği Tayvan'ı giderek kıskaca alan ve böylece ticaret savaşlarında farklı bir cephe açan Doğu'nun Ejderi, 2025'te kabuk değiştirerek, yılan yılına girdi. Bahse konu ülke, dünya ekonomi çarkının en büyük dişlisi Çin'den başkası değil. Bilgelik, cesaret ve stratejik düşünmeyi temsil eden yılan yılının şu ana kadar yeterince stratejik ve taktik bir ticaret savaşı yürüten Çin'e daha da yaraması bekleniyor. Zira son 20 yılda 607,36 milyar dolar seviyesinden 3.38 trilyon dolar seviyesine taşıdığı ihracatıyla global ticaretin en büyük abisi konumuna gelen Çin'in, bir yandan da dış yatırımları her geçen yıl artıyor. Çin'in 2015'te 135,6 milyar dolar olan dış yatırımları son 10 yılda yüzde 50'ye yakın artış sağladı. Yükselen bu rakamlara bakılırsa dünyanın (şimdilik) ikinci süper gücünün karşı karşıya olduğu ticaret savaşları için şu ana kadar geliştirdiği en etkili taktiği dış yatırım gibi görünüyor. Bir tür kabuk değiştirme olarak da yorumlanabilecek bu taktikle Çin, yatırım yaptığı ve istihdam sağladığı için hem gittiği ülkelerde sıcak bir karşılama buluyor hem de iç pazarın potansiyelini harekete geçirirken bir yandan da çevre ülkelerin fırsatlarını değerlendiriyor.

Çin menşei mallara yönelik korumacılık tedbirlerini aşmak için hemen her kıtaya üretim merkezleri kuran Çin'in, 2023 yılında ülke dışına yaptığı yatırım miktarı bir önceki yıla göre 8.7 artarak 177,3 milyar dolara ulaştı. Geçen yılın ilk 8 ayında ise Çin'in dış yatırımları bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 12.5 artarak 119,9 milyar dolara geldi. Kısaca doğrudan ihracatına yönelik korumacılık tedbirlerine çare olarak dolaylı ihracatını artıran Çin toplam yatırımlarının yüzde 68'ini Asya, yüzde 20.3'ünü Latin Amerika, yüzde 5'ini Avrupa, yüzde 1.4'ünü ise Afrika'ya yapmış durumda.

Dünyanın bağlantı noktası

''Açık, istikrarlı ve öngörülebilir bir yatırım iklimi sunması, lojistik avantajları ve bölgesel merkez rolü, Türkiye'yi küresel yatırımcılar için cazip bir yatırım destinasyonu yapıyor. Türkiye, geniş iç pazarının yanı sıra 30 ülke ile imzalanan serbest ticaret anlaşmaları ve gümrük birliği anlaşmaları ile 1 milyardan fazla tüketiciye erişim imkanı sunuyor. Dünyanın Bağlantı Noktası (Nexus of the World) olan ülkemizden 4 saat uçuş mesafesinde 1.3 milyar insanın yaşadığı 30.2 trilyon dolarlık bir pazara erişim sağlanıyor. Çin merkezli yatırımcıların önceliklerinden birinin Avrupa pazarı olduğunu düşündüğümüzde Türkiye'nin stratejik önemi bir kez daha ortaya çıkıyor. Türkiye ve Çin arasındaki ticaret hacmi her geçen gün artarken Çin'den ülkemize yönelen yatırım iştahı da giderek yükseliyor. Tüm bunlara bakarak önümüzdeki dönemde ülkemize daha fazla yatırım geleceğini öngörebiliyoruz. Türkiye ve Çin arasındaki ekonomi ve yatırım diplomasisini ülkemizin de maksimum faydayı yakalayacağı bir bakış açısıyla yürütmeye devam edeceğiz.''

Ahmet Burak Dağlıoğlu

Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi Başkanı

AB kapısı Türkiye

AB kapısı olarak kullandığı Macaristan ve Sırbistan gibi ülkeler elindeki en önemli kozlar. Bölgedeki etkinliğini artırmak isteyen Çin'in bir diğer merkez üssü de Türkiye olacak gibi. Çinli şirketler ile Türk şirketler arasında son zamanlarda iş birliği anlaşmalarındaki artış dikkat çekici. Örneğin geçtiğimiz temmuz ayında Çinli otomotiv devi BYD'nin açıkladığı 1 milyar dolarlık yatırım kararı uluslararası piyasalarda da geniş yankı buldu. Bunda yatırımın büyüklüğü ve 5 bin kişilik istihdamla BYD'nin Manisa'da bir Çin mahallesi kuracak olmasının etkisi var elbette ama asıl sebep uluslararası kamuoyunun bu kararı Çin'in ticaret savaşında uyguladığı dış yatırım taktiğine bir delil olarak görmesi. Özetle bu yatırım kararı BYD'nin Türkçeye, Hayallerini İnşa Et (Build Your Dreams-BYD) şeklinde çevrilebilecek ismine de göndermede bulunularak Çin'in bir kısım hayallerini Türkiye üzerinden gerçekleştirmeye başlayacağı şeklinde yorumlandı. BYD'nin ardından Kaishan ve Zhejiyang gibi diğer Çinli firmalardan da benzer yatırım kararları ya da bu yöndeki niyetlerini ortaya koyan açıklamaların gelmesi bu kanıyı güçlendirdi.

45 milyar dolarlık hacim

Başlattığı Kuşak ve Yol Girişimi ile hem karadan hem de denizden yeniden bir ticaret hattı kuracak hamleler yapan Çin'in demiryolu ve limanların bağlantılarıyla eski ipek yolunu yeniden canlandırma isteği coğrafi iş birliklerini de kaçınılmaz kılıyor. Bu noktada kavşak noktası olan Türkiye ise pastadan büyük bir pay alacak. Keza AB ile olan gümrük birliği anlaşması Türkiye'den ihraç edilen ürünlerin vergilendirilmesinde kolaylık sağlarken hem denizden hem de karadan ulaşım ağını aktif kullanma fırsatı da lojistik maliyetlerini önemli ölçüde düşürüyor. Öte yandan Çin'in nüfusu kadar olmasa da Avrupa için hatırı sayılır nüfusu ve nitelikli personeliyle bölgedeki en değerli işçi gücüne sahip olması da Türkiye'yi biçilmiş kaftan yapıyor. DEİK/Türkiye-Çin İş Konseyi Başkanı Korhan Kurdoğlu, "Çinli şirketler, Türkiye'nin coğrafi konumu ve AB ile yapmış olduğumuz Gümrük Birliği sayesinde Avrupa, Orta Doğu ve Afrika pazarlarına kolay erişim sağlıyor. Ayrıca, Türkiye'nin genç ve eğitimli iş gücü, gelişmiş altyapısı, gelişmiş organize sanayi bölgeleri ve yatırım teşvikleri, Çinli yatırımcılar için cazip fırsatlar sunuyor. Türkiye'nin G20 üyesi olması ve bölgesel ekonomik iş birliği girişimlerine aktif katılımı da yatırım ortamını destekliyor" diyor. Kurdoğlu, son dönemde Çinli yatırımcıların en çok elektrikli araç, altyapı, lojistik, finans ve teknoloji sektörlerine yatırımlarını artırdıklarını belirtiyor ve ekliyor: "Özellikle yenilenebilir enerji, dijital ekonomi ve e-ticaret alanlarında gelecekte daha fazla Çinli yatırımını bekleniyoruz. Ar-Ge, biyoilaç, sağlık, ileri tarım teknolojileri gibi alanlarda da başarılı ortaklıkların hayata geçirilmesini arzu ediyoruz."

MG için çalışmalar sürüyor

Çinli SAIC Motor'un bir parçası olan MG'nin Türkiye distribütörü Doğan Trend Otomotiv CEO'su Kağan Dağtekin, MG'nin Türkiye'de üretim yapacağına ilişkin çıkan haberler için şunları söyledi:"Hem ülkemiz hem de şirketimiz için büyük önem taşıyan otomotiv üretim projemizde SAIC Motor ile bir yılı aşkın süredir Türkiye fabrikası üzerinde çalışıyoruz. Oldukça fazla yol kat ettik, çalışmalarımıza kararlılıkla devam ediyoruz. SAIC üst yönetiminin daveti üzerine Şangay'a giderek projemizi bir sonraki aşamaya taşımayı hedefliyoruz. Bu aşamada Bakanlığımızın destekleri ve yönlendirmesiyle süreci titizlik ve kararlılıkla yürütüyoruz."

Kağan Dağtekin

Doğan Trend Otomotiv CEO'su

Yeni yatırımlar

Bugün Çin'in Türkiye'deki yatırım stoku 1 milyar doların üzerine çıkmış durumda. Türkiye'de bugün bin 200'ü aşkın Çinli firma faaliyet gösteriyor. Halihazırda Çin'in en büyük bankalarından biri olan ICBC'nin geldiği, Alibaba'nın Trendyol hisselerinin çoğunluğunu aldığı, Xiaomi, Huawei, Vivo gibi teknoloji şirketlerinin tesisler açtığı Türkiye'de BYD ile atılan imzalar sonrasında yeni şirketlerin de yolda olduğu söyleniyor. Chery, SWM Motor, MG, Skywell ve DFSK gibi Çinli firmaların da Türkiye'de üretim hattı, yedek parça tedarik sistemi kurmak gibi niyetleri resmi olmasa da konuşuluyor. Burada en büyük belirteç ise BYD'nin yatırımı tamamlama süreci ve kazanımlarının nasıl sonuçlar doğuracağı gibi görünüyor.

2003 yılından bu yana 270 milyar doları aşan uluslararası doğrudan yatırımla (UDY) yatırım cazibesini giderek artıran Türkiye'nin, Çin merkezli yatırımcıların da yoğun ilgisini çektiğini belirten Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi Başkanı Ahmet Burak Dağlıoğlu, "2024 yılında BYD'nin açıkladığı 1 milyar dolarlık yatırımı, bu ilginin yakın dönemdeki simgelerinden biri olarak öne çıkıyor. ICBC ve Bank of China gibi finans kuruluşlarının, Alibaba, Farasis, Xiaomi, Huawei ve ZTE gibi teknoloji şirketlerinin büyük ölçekli yatırımları Türkiye ekonomisine güç verirken, ülkemizdeki teknoloji ekosisteminin de dinamizmini vurguluyor. Haier'in beyaz eşya imalatında yaptığı yatırımlar ile Şubat 2024'te ülkemizdeki üçüncü fabrikasını açtı. Bu yatırımla Türkiye'nin dünyanın ikinci büyük beyaz eşya ihracatçısı olma konumuna katkı sağlıyor" diyor. Dağlıoğlu, Shanghai Electric Power'ın enerji santrali yatırımı; Cosco, Merchants ve China Investment Corporation konsorsiyumunun Kumport'a yaptığı yatırımların Çin'in stratejik altyapı projelerine olan ilgisini gösterdiğini belirtiyor ve devam ediyor: "Sanayi alanında SANY, CRRC, HT-SAAE, New Hope Group, Vivo, Tecno, Texhong, Impro ve ZTT gibi şirketler bölgesel üretim merkezlerini ülkemize kurdular. Lüks turizmde Peninsula, Mandarin Oriental ve Shangri-La gibi markaların varlığı da bu iş birliğini daha da çeşitlendiriyor. Tüm bu yatırımlar, Türkiye'nin farklı sektörlerde sunduğu cazip fırsatların altını çizerken, ekonomik altyapısını, teknolojik gelişimini ve üretim gücünü daha da pekiştiriyor. Ayrıca, bu yatırımların iki ülke arasındaki ticaret açığının dengelenmesi için de önemli bir katkı sağladığını belirtmek gerekiyor."

Yeni yatırımcıların da gelişi sürüyor. Aralık 2024'te yapılan 17. PAGEV Türk Plastik Endüstrisi Kongresi'ne katılan Çin Makine Üreticileri Derneği, 22 firma ile yatırım olanaklarını araştırmaya geldi. Çinli enjeksiyon makinesi üreticilerinden Borch Macninery Yönetim Kurulu Başkanı Zhu Kangjian, Türkiye'deki temasları çok önemsediklerini ve bu nedenle üst düzey bir katılım sağlandığını belirtiyor. Kangjian, "Türkiye lokasyonundan dolayı çok avantajlı bir yerde. Buradan Avrupa'ya ve çevre ülkelere satış organizasyonları ve daha ötesinde yeni yatırımlar yapmayı hedefliyoruz. Heyetteki firmalar hem pazar araştırması yapacaklar hem de yatırım fırsatlarını inceleyip Türkiye'deki iş insanları ile görüşecekler" diye konuşuyor. Çinli BYD'nin Türkiye'ye yaptığı yatırımın kendileri için çok önemli bir gösterge olduğunu söyleyen Kangjian, BYD'nin yatırımının burada yatırım yapmaya yönelik düşüncelerini etkilediğini belirtirken, "Onlar buradaysa biz de olmalıyız. Böyle bir firma muhakkak ki sıkı araştırmalardan sonra yatırıma karar verir. Dolayısıyla onların yatırım kararı bizim de yönümüzü buraya çevirmemizi sağladı" diyor

Çinli şirketlerin Ege'deki yatırım kararı örneklerinden bir diğeri de kompresör üreticisi Kaishan Group'un İzmir Serbest Bölgesi'nde kuracağı tesis. Çin dışındaki en büyük üçüncü fabrika olması beklenen tesisin 2026'da üretime geçmesi planlanıyor. Üstelik ilk müşteri de şimdiden hazır. Üretilen ürünler grubun ABD'deki tesislerinin ihtiyacını karşılamak üzere ihraç edilecek. Bu yatırımla da ilk aşamada 200 tamamlandığında 500 kişilik istihdam sağlayacağı söyleniyor.

Ar-Ge ve Know-How Transferi Şartı Konulmalı

"Çin teknolojisi ve mühendisliği tartışmasız Avrupa ve Amerika teknolojisine kafa tutan ve bunu geçen bir seviyeye geldi." Bu sözler Servo Capital Yönetim Kurulu Başkanı Kaan Kiziroğlu'na ait. Kiziroğlu, önümüzdeki 10 senede Türkiye'ye gelecek doğrudan sermaye yatırımının dörtte birinin Çin'den geleceğini düşünüyor ve devam ediyor: "İhracat pazarlarına farklı yaklaşarak; oralarda üretim tesisleri ve şirket satın almalarıyla satışlarını arttırarak doldurmaya çalışacaktır. Çevremizdeki bölgeye hitap eden, ticareti bilen, insan kaynağı olan, kuvvetli iç pazarı olan bir ülke olarak Türkiye, pek çok açıdan Çin için uygun bir iş ortağı gibi duruyor. Gümrük Birliğindeyiz. Lojistik hatların üzerindeyiz. Birikmiş bir üretim kültürü var. Mühendis iş gücümüz var. Tüm çevredeki ülkelere satış, bizim buradan yapılabilir. Bugün Türkiye, BYD, MG, Chery gibi Çin otomotiv yatırımlarını teşvik ediyor. Bunlar güzel haberler, eğer ki Ar-Ge ve Know-How transferi şartı varsa. Aksi iyi haber değil. Avrupa'nın ve Amerika'nın Çin ürünlerine yüksek ticari duvarlar ördüğü bir dünyada, Türkiye'de hatta Türk ortaklarla üreterek, bir Türk şirketi olarak, yüksek duvarların olduğu ülkelere satış fırsatı sunan Türkiye'ye Çin yatırımlarının devam etmesi çok yüksek ihtimal. Çinli'lerin global stratejilerine paralel liman, köprü, havalimanı, demiryolu ulaşımı gibi altyapı projelerinde de yatırım yapmak için fırsatlara bakacağına da inanıyorum."

Kaan Kiziroğlu

Servo Capital Yönetim Kurulu Başkanı

İş birlikleri de artıyor

Bir başka yatırımcı ise çelik termos üreticisi Zhejiyang. Termosan iş birliği ile Şanlıurfa'da 25 milyon dolar yatırımla hayata geçirilen Termomug markasının günde 40 bin termos üretimine ulaşması planlanıyor. Zhejiyang Yongheng HouseHold'un Yönetim Kurulu Başkanı Zhou Yichao daha önce yatırım için Tayvan ve Vietnam'a da baktıklarını ancak, Türkiye'nin konumu, lojistik, maliyet ve gümrük avantajlarının da yatırım kararlarında etkili olduğunu ifade ediyor

Kontek Enerji'nin iştiraklerinden olan Maxxen ile batarya enerji depolama sistemleri üreticisi Çin merkezli Hithium, enerji depolama alanında stratejik ortaklık anlaşması yaptı. Toplam 25 milyon dolar yatırımla Aydın Ortaklar Sanayi Bölgesi'nde 10 bin metrekarelik alanda kurulan Maxxen'in, yıl içinde üretime geçmesi ve gelecek 5 yılda 10 GWh enerji depolama ekipmanı üretmesi hedefleniyor.

YEO Teknoloji'nin yüzde 100 iştiraki olan Reap Battery, Çin merkezli Guangzhou Great Power ile iş birliği anlaşması yaptı. Yüzde 51'i Reap Battery ve yüzde 49'u Great Power ortaklığı ile yeni bir şirket kurulacak anlaşmayla halihazırda şirketin İstanbul Tuzla'da kurduğu batarya üretim tesisinde üretilen depolama sistemleri Türki Cumhuriyetler ve Avrupa pazarına ihraç edilecek.

Türkiye'ye gelmeye hazırlanan Çinli şirketler

BYD

Chery

Guangzhou Great Power

Zhejiyang Yongheng HouseHold

Borch Macninery

Kaishan Group

MG

Dijitalleşmede hızlanabiliriz

Çin'in küresel ticaretteki ağırlığı, tedarik zincirinden teknoloji ve Ar-Ge alt yapısına dayanan politikaları ve 100'ün üzerinde ülke ekonomisini etkileyen 'Kuşak ve Yol Girişimi' ile artarak sürecek. Çin'den gelecek know-how ile özellikle akıllı üretim, sağlık teknolojileri, büyük veri, nesnelerin interneti gibi teknolojilerle Türkiye'nin dijitalleşme konusunda hızlanmasına ve iki ülke arasında pek çok ortak proje üretilmesine etki edebilir.

Çin'in Türkiye'deki en büyük yatırımları

Çinli şirketlerin 2008'den itibaren başlayan yatırımları dikkate alındığında 6.19 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapıldığı görülüyor.

Yıl	Şirket	Sektör	Tutar (Milyon Dolar)
2008	Datong	Enerji	760
2012	Chery Auto	Ulaştırma	120
2012	China Electric Equipment	Enerji	600
2012	Harbin Electric	Enerji	130
2013	China National Chemical Engineering	Kimyasallar	350
2014	ICBC	Finans	320
2015	China National Machinery Industry	Metal	380
2015	China Merchants, China Investment Corporation (CIC), China Ocean Shipping (COSCO)	Lojistik	920
2016	Bank of China	Finans	110
2016	ZTE	Teknoloji	100
2018	Alibaba	Diğer	730
2019	State Power Investment, Aviation Industry Corp.	Enerji	1320
2021	Alibaba	Diğer	350

Çin'in dünyadaki en büyük yatırımları

Bölgedeki İnovasyon Merkezi

Türkiye'de akıllı telefon üretimi yatırımı yapan teknoloji şirketi OPPO'nun iş birliği yaptığı AGM Teknoloji'nin yıllık 4,5 milyon adet üretim kapasitesi olan fabrikasında OPPO'nun genel merkezinden gelen mühendisler ve teknik uzmanlardan oluşan özel bir ekip de bulunuyor. Şirket yetkilileri yatırımı açıklarken; "Avrupa Birliği ile olan Gümrük Birliği çerçevesinde, ticari süreçlerimizi kolaylaştırsa da Türkiye'deki varlığımız yalnızca bu ticari avantajlara dayanmıyor. Burada kurduğumuz altyapı, Türkiye'yi bir üretim üssü olmanın ötesine taşıyarak bölgedeki inovasyon merkezi haline getiriyor. OPPO'nun Türkiye'deki yatırımları, yalnızca yerel pazar büyümesi için değil, aynı zamanda küresel ölçekteki stratejilerimizi güçlendirmek için de büyük bir öneme sahip" diyor.

Yıl	Ülke Adı	Firma Adı	Sektör	Yatırım Büyüklüğü (Milyar Dolar)
2017	İsviçre	China Reform Holdings, China National Chemical (ChemChina)	Tarım	43
2017	Britanya	Ping An	Finans	9.6
2018	Almanya	Geely	Ulaştırma	9
2016	Finlandiya	Tencent-led Consortium	Eğlence	8.6
2019	Britanya	China General Nuclear	Enerji	7.9
2015	İtalya	China National Chemical (ChemChina), State Administration of Foreign Exchange (SAFE)	Ulaştırma	7.9
2009	İsviçre	China Petroleum and Chemical (Sinopec)	Enerji	7.2
2013	ABD	Shuanghui	Tarım	7.1
2010	Brezilya	China Petroleum and Chemical (Sinopec)	Enerji	7.1
2014	Peru	Minmetals, Suzhou Guoxin, China International Trust and Investment (CITIC)	Metaller	6.9
2016	ABD	HNA	Turizm	6.5
2016	ABD	HNA	Turizm	6
2007	Güney Afrika	Industrial and Commercial Bank of China	Finans	5.6
2009	Irak	China National Petroleum Corp. (CNPC)	Enerji	5.6
2016	ABD	Anbang	Turizm	5.5
2016	ABD	Haier	Diğer	5.4
2013	Kazakistan	China National Petroleum Corporotion (CNPC)	Enerji	5.3
2015	Malezya	China General Nuclear, Southern Power Grid	Enerji	5.2
2019	Finlandiya	Anta Sports-led consortium	Eğlence	5
2007	ABD	China Investment Corporation	Finans	5

Türkiye, Çin için neden önemli?

Sadece AB'nin değil aynı zamanda Afrika, Ortadoğu ve Orta Asya'ya girişte önemli kapıların anahtarını elinde tutan Türkiye, Çin için neden önemli?

· En büyük faktör Gümrük Birliği Anlaşması
· İç pazarın büyüklüğü
· 1.3 milyar nüfuslu çevre pazarlara erişim kolaylığı
· Karadan, denizden ve havadan etkili ulaşım ağı
· Sofistike üretim kapasitesi
· Nitelikli iş gücü
· Gelişmiş altyapı
· Enerji kaynaklarında çeşitlilik

Destekçi Pozisyon Avantaj Sağlayacak

2022 ve 2023'te Avrupa'ya yapılan Çinli elektrikli araç yatırımlarının yüzde 53'ün Macaristan'a yapıldı. Bugüne kadar Çin'in Avrupa ülkeleri arasında yaptığı genel yatırımın ise yüzde 40'ı yine Macaristan'a oldu. Yeni üretim yeri arayışında Macaristan'daki tesisleri destekleyecek bir konumda olan Türkiye birkaç sene içinde elektrikli araç üretim üssüne dönüşebilir. Bu yeni yatırımlarla istihdamda artış yaşanabilir ve ekonomik gelişim hızlanabilir. Çinli otomobil ve batarya üreticileri, ABD ve AB yaptırımları karşısında rekabet gücünü korumak adına Türkiye ile yaratıcı çözümler ve yeni iş birlikleri geliştirmeye devam edebilir.