Krizde büyüyemeyenler ne olacak?

Nilgün Balcı Çavdar / INBUSINESS

Sokaklar boşken hayal etmesi zor ama bazı işler büyüyor. Bioteknoloji ve teknoloji şirketleri, hizmet sektörü ve yeni ortaya çıkan fırsatları yakalayan girişimler… BioNTech'in kurucusu Uğur Şahin'in yeni yükseldiği dolar milyarderleri liginde servetini artıranların oranı yüzde 60'tan fazla… Peki ya krizde büyüyemeyenler? Onlar önce biraz daha dayanacak, sonra küçülecek ve sonra yeniden büyüyecek.

Yeni bir yıla girerken, insanlar her zaman gelecekten daha umutlu olmak ister ve dilekler sıralanır. En kötümserler bile kabul edecektir ki 2021 büyük ihtimalle 2020'den daha iyi bir yıl olacak. Bill Gates, bloğunda yaptığı yıl sonu değerlendirmesi yazısında "Önümüzdeki 12 ayda ümit görüyorum" diyordu. "Muazzam olmayabilir ama fark edilir, ölçülebilir bir gelişme olacak". Düşününce, normalde geliştirilmesi yaklaşık 5-10 yıl süren yeni bir aşı, neredeyse en iyimser tahminleri bile geride bırakıp bir yıldan kısa bir sürede üretildi. Geniş çaplı aşılamalarla birlikte bu yılın ikinci yarısından başlayarak tamamen olmasa bile hemen hemen normale yakın günler yaşamaya başlayabiliriz.

McKinsey'in salgın boyunca (sonuncusu 4 Aralık 2020'de olmak üzere) tüm dünyadan üst düzey yöneticilerle yaptığı ankete göre, yöneticilerin yüzde 27 ile büyük bir çoğunluğu, Covid-19'un ekonomiye etkisine ilişkin dokuz senaryo içinden, iyimserlik ve kötümserlik çizgisinde tam ortada duran senaryoyu seçmiş. Tamam, V şekline yakın bir büyüme gibi daha iyimser dört senaryo var ama daha kötümser dört senaryo da var. Buna göre, salgının ekonomiler üzerinde daha küçük piklerle tekrarlayan bir etkisi olacak, daha yavaş ama yakın vadeli bir büyüme gerçekleşecek ve iyileşme süreci zamana yayılacak. Daha net bir ifadeyle bu senaryoya göre büyüme, 2021'in ikinci yarısında hızlanıyor ve GSYİH, 2021'in 4'üncü çeyreğinde kriz öncesi seviyelere (yani 2019 4'üncü çeyrek) dönüyor. Kulağa hiç de fena gelmiyor. Tüketiciler ve işletmeler pandemi öncesi faaliyet düzeylerine döndükçe de ekonomik büyüme gelir. Normale dönmek için duyulan özlemin büyüklüğünün kendisi de ekonomik büyüme için itici bir güç olacak. Turizm, seyahat ve yeme-içme gibi salgından en çok etkilenen sektörlerin temsilcilerinin tahminleri de bu yönde (sayfa 112'deki haberimizde detaylarını okuyabilirsiniz). Örneğin, lüks safari seyahatleri düzenleyen Şebnem Denktaş, "En ufak umut verici gelişme talebi hemen artırıyor" diyor. Elbette otelcilerin eski doluluk oranlarına ulaşması zaman alacak ama Denktaş'ın söylediğine göre, aşı ile ilgili müjdeli haberler bile otellerde talep patlaması yaratmış.

Bu inişin bir çıkışı olacağı kesin. Tabi hemen değil. Akfen Holding Yönetim Kurulu Başkanı Hamdi Akın'ın INBUSINESS'la röportajında söylediği gibi birçok iş kolu şu anda büyümeyi düşünecek durumda değil. "Şu anda büyüme diye bir şeyi pek fazla düşünemiyoruz aslını istersen. Bir yandan adapte olacağız bir yandan büyüyeceğiz dersek yalan olur. Bu ikisi şu anda birbiriyle biraz paradoks halinde görünüyor" diyor Akın. Bu arada önemli bir noktaya daha değiniyor: "O yüzden şu anda biz mevcudu koruma ve ne kadar sıhhatli küçüleceğimize, küçülüp küçülmeyeceğimize karar vereceğiz." Akın'ın sözleri içindeki anahtar kelime 'sıhhatli küçülme'. Sıhhatli bir küçülme, sıhhatli bir büyümeyi beraberinde getirebilir.

Ocak ayı sayısını hazırlarken, kışın ortasında haftasonu sokağa çıkma yasakları ile birlikte büyümekten söz etmek fazlasıyla iyimser görünüyordu. Elinizde tuttuğunuz derginin tamamına yayılan "Adaptasyon" konusunu hazırlarken konuştuğumuz iş insanları ve uzmanlarla yaptığımız görüşmeler büyümeden söz etme konusundaki cesaretimizi artırdı.

Bioteknoloji ve teknoloji şirketlerinin, aşı geliştiren şirketlerin büyük hissedarlarının, başta Elon Musk olmak üzere (Aralık ayı itibariyle servetini 10 milyar dolar artırmıştı) dünyanın en zenginleri listesindeki isimlerin çoğu (Forbes'un araştırmasına göre dolar milyarderleri listelerinin yüzde 60'ı) 2020'de servetini artırdı. Salgının gelir dağılımındaki eşitsizliği artırdığı ve küçük şirketleri daha çok etkilediği göz önünde tutulursa (bu konuda kapsamlı bir analizi Ahmet Akyıldız'ın yazısından okuyabilirsiniz) bu şaşırtıcı değil. Milyarderlerin zenginleşmesi çok az şirkete umut verecektir ki haklılar. Ama Züccaciyeciler Derneği (ZÜCDER) Başkanı Mesut Öksüz de salgın sürecinde satışlarının arttığını söylüyor. Evlerinde zaman geçirmeye başlayan insanlar online kanallardan küçük ev aletleri satın almaya başladı. Hemen her sektörde online kanallardaki satışların artması e-ticaret alanında alt yapı hizmetleri veren şirketlere de yaradı. Mobilya satışları arttı… Burada tekrar okumaktan belki artık sıkılacaksınız ama, yeni hayata uyum sağlama koşullarını oluşturan her türlü hizmet ve ürün daha çok sattı.

Ekonomik krizlerin yarattığı fırtınada iş yapmak her zaman zordu ve 2020'nin ilk ayından başlayarak kara bir büyü gibi dünyayı saran salgın, '29'daki büyük buhrandan bu yana dünyanın karşılaştığı en büyük kriz. Kriz demek bile az sayılabilir, çünkü onlar 2001 ve 2008'de de yaşanmıştı. Hepsinden yıldızı parlayarak çıkan şirketler oldu. Son olarak dijital çağ beraberinde Airbnb, Uber ve Slack gibi şirketleri getirdi. Amazon'u devasa boyutlara ulaştırdı.

Covid-19 salgınının da benzer bir etkisi olacak. İlk örnekleri Türkiye'deki Getir gibi, Banabi gibi servisler, elbette Zoom… Sırada başka şirketler olacak. Krize dayanma ve ayakta kalma zorunluluğu peşinden yeni fikirleri, işleri ve mevcut işlerde geliştirmeleri getirecek. Zor zamanlarda ayakta kalmak isteyenlerin attığı adımlar geleceği şekillendirecek.

İnsanoğlu Covid-19'a karşı bağışıklık kazanırken, bu zor zamanda ayakta kalmayı başaranlar da süreçten daha dayanıklı çıkabilir. Tıpkı bankaların 2001 krizinden daha dayanıklı çıkması gibi.

Ama büyümek her zamankinden daha zor olacak bu bir gerçek. Şirketlerin önünde salgın dışında zorluklar da var. Tüketiciler her zamankinden daha talepkar. Şirketlerin daha sorumlu, çevreye ve dünyanın sorunlarına daha duyarlı olmasını bekliyorlar. Öte yandan daha sürdürülebilir bir dünya hedefiyle harekete geçmek için bekleyecek zaman kalmadı.

2021 daha güzel bir yıl olacak. Orası kesin.